कफे विदध्याद्वमनं संयोगे वा कफोल्बणे| (A. H. Su. 18/1)
According to Ācārya Vāgbhaṭa, in conditions like aggravation of Kapha in its own sites, Kapha combined with pitta in a small quantity, excessive increase of Kapha , Vāta or Pitta lodging in the sites of Kapha are indicated for Vamana.
——————-विशेषेण तु वामयेत् |
नवज्वरातिसाराधःपित्तासृग्राजयक्ष्मिणः| ||
कुष्ठमेहापचीग्रन्थिश्लीपदोन्मादकासिनः|
श्वासहृल्लासवीसर्पस्तन्यदोषोर्ध्वरोगिणः|| (A. H. Su. 18/1-3)
According to Ācārya Vāgbhaṭa, Vamana is indicated in Navajvara, Atisāra, Adhoga Raktapitta, Rājayakshma, Kuṣṭha, Prameha, Apaci, Granthi, Ślīpada, Unmada, Kāsa, Śvāsa, Hrllāsa, Visarpa, Stanya Roga, Ūrdhvajatrugata Roga.
शेषास्तु वम्याः; विशेषतस्तु पीनसकुष्ठनवज्वरराजयक्ष्मकासश्वासगलग्रहगलगण्डश्लीपदमेहमन्दाग्निविरद्धाजीर्णान्न विसूचिकालसकविषगरपीतदष्टदिग्धविद्धाधःशोणितपित्तप्रसेक (दुर्नाम ) हृल्लासारोचकाविपाकापच्यपस्मारोन्मादातिसारशोफपाण्डुरोगमुखपाकदुष्टस्तन्यादयः श्लेष्मव्याधयो विशेषेण महारोगाध्यायोक्ताश्च; एतेषु हि वमनं प्रधानतममित्युक्तं केदारसेतुभेदे शाल्याद्यशोषदोषविनाशवत्|| (Cha. Si. 2/10)
According to Ācārya Caraka, Vamana is indicated in Pīnasa, Navajvara, Rājayakṣma, Kāsa, Śvāsa, Galagraha, Galagaṇḍa, Ślīpada, Meha, Mandāgni, Virudha Anna, Ajirna, Viṣūcikā, Viṣa, Kuṣṭha, Praseka, Hṛllāsa, Arocaka, Apaci, Apasmāra, Unmāda, Atisāra, Śopha, Pāndu Roga, Mukapāka, Stanya Duṣti, Alasaka, Garapīta.
अवाम्या गर्भिणी रूक्षः क्षुधितो नित्यदुःखितः||
बालवृद्धकृशस्थूलहृद्रोगिक्षतदुर्बलाः|
प्रसक्तवमथुप्लीहतिमिरक्रिमिकोष्ठिनः||
ऊर्ध्वप्रवृत्तवाय्वस्रदत्तबस्तिहतस्वराः|
मूत्राघात्युदरी गुल्मी दुर्वमोऽत्यग्निरर्शसः||
उदावर्तभ्रमाष्ठीलापार्श्वरुग्वातरोगिणः|
ऋते विषगराजीर्णविरुद्धाभ्यवहारतः|| (A. H. Su. 18/3-6)
According to Ācārya Vāgbhaṭa, Vamana is contraindicated in Garbhini, Rūkṣa, Kṣudhita, Nityadukhita, Bāla, Vṛddha, Kṛśa, Stūla, Hṛdroga, Kshata, Durbala, Prasakta Vamathu, Plīha, Timira, Krimikoṣṭha, Ūrdhva Pravrutta Vāyu, Ūrdhvaga Raktapitta, After Bastikarma, Hatasvara, Mūtraghāta, Udara, Gulma, Durvāma, Atyagni, Arśas, Udāvarta, Bhrama, Aṣṭhīla, Pārsvaruk, Vāta roga, Viṣa, Garaviṣa, Ajīrṇa, Virudhabhyavahāra.
क्षतक्षीणातिस्थूलातिकृशबालवृद्धदुर्बलश्रान्तपिपासितक्षुधितकर्मभाराध्वहतोपवासमैथुनाध्ययनव्यायामन्ताप्रसक्तक्षामगर्भिणीसुकुमारसंवृतकोष्ठदुश्छर्दनोर्ध्वरक्तपित्तप्रसक्तच्छर्दिरूर्ध्ववातास्थापितानुवासितहृद्रोगोदावर्तमूत्राघात– प्लीहगुल्मोदराष्ठीलास्वरोपघाततिमिरशिरशङ्खकर्णाक्षिशूलार्ताः|| (Cha. Si. 2/8)
According to Ācārya Caraka, Vamana is contraindicated in Kshata, Kshīna, Atisthūla, Kṛśa, Bāla, Vṛddha, Durbala, Śrānta, Pipāsitha, Kṣudhita, Karma, Bhāra, Adhvahata, Upavāsa, Adhyāyana, Vyāyāma, Chintāsaktha, Kshāma, Garbhini, Sukumāra, Samvruta Koṣṭha (Vāta Predominant Koṣṭha), Ūrdhvaka Rakthapitta, Prasaktha Chardi, Urdvavāta, Asthāpita, Anuvāsita, Hṛdroga, Udāvarta, Timira, Śiraśūla, Karnaśūla, Akṣiśūla.
अपक्वं वमनं दोषं पच्यमानं विरेचनम्|
निर्हरेद्वमनस्यातः पाकं न प्रतिपालयेत्|| (Cha. Ka. 12/62)
Vamana occurs without the digestion of drug, whereas Virecana occurs during the digestion of drug.
सर्वदेहप्रविसृतान् सामान् दोषान् न निर्हरेत्|
लीनान् धातुष्वनुत्क्लिष्टान् फलादामाद्रसानिव||
आश्रयस्य हि नाशाय ते स्युर्दुर्निर्हरत्वतः| (A. H. Su. 13/28)
Doṣas should not be eliminated forcefully in conditions like Doṣas are mixed with Āma, and are circulating all over the body and may be accumulated in the tissues and also not in the state of Utkliṣṭa Avasthā. such an attempt is similar to taking the juice from an unripe fruit, which cause harm to the body.
Ācārya Vāgbhaṭa opined that by Śodhana Auṣadhī, if removing Doṣas in the presence of āma it will destroy the body. Therefore prior to the Snehapana/Śodhana Pācana-Dīpana should be carried out.
मन्दाग्निं क्रूरकोष्ठं च सक्षारलवणैर्घृतैः |
सन्धुक्षिताग्निं स्निग्धं च स्विन्नं चैव विरेचयेत् (Su. Chi. 33/39)
In Mandāgni and Krūra Koṣṭha patient, the digestive fire should be augmented first by giving Sakṣāralavaṇayuktha Ghṛta. Then give oleation and sudation. After these only Śodhana should be started.
Aruṇadatta has mentioned 3 types of Koṣṭha in relation to Vamana:
Koṣṭha | Auṣadhī |
Mṛdu Koṣṭha (Dominance of Kapha Doṣa) | Mṛdu Vāmaka Auṣadhī |
Madhyama Koṣṭha (Madhyama Kapha Doṣa in Koṣṭha) | Madhyama Vāmaka Auṣadhī |
Krūra Koṣṭha (Alpa Kapha Doṣa in Koṣṭha) | Tīkṣṇa Auṣadhī |
कफे विदध्याद्वमनं संयोगे वा कफोल्बणे| (AH.Su.18/1)
According to Ācārya Vāgbhaṭa, in conditions like aggravation of Kapha in its own sites, Kapha combined with pitta in a small quantity, excessive increase of Kapha , Vāta or Pitta lodging in the sites of Kapha are indicated for Vamana.
——————-विशेषेण तु वामयेत् |
नवज्वरातिसाराधःपित्तासृग्राजयक्ष्मिणः| ||
कुष्ठमेहापचीग्रन्थिश्लीपदोन्मादकासिनः|
श्वासहृल्लासवीसर्पस्तन्यदोषोर्ध्वरोगिणः|| (AH.Su.18/1-3)
According to Ācārya Vāgbhaṭa, Vamana is indicated in Navajvara, Atisāra, Adhoga Raktapitta, Rājayakshma, Kuṣṭha, Prameha, Apaci, Granthi, Ślīpada, Unmada, Kāsa, Śvāsa, Hrllāsa, Visarpa, Stanya Roga, Ūrdhvajatrugata Roga.
शेषास्तु वम्याः; विशेषतस्तु पीनसकुष्ठनवज्वरराजयक्ष्मकासश्वासगलग्रहगलगण्डश्लीपदमेहमन्दाग्निविरु
द्धाजीर्णान्न विसूचिकालसकविषगरपीतदष्टदिग्धविद्धाधःशोणितपित्तप्रसेक (दुर्नाम ) हृल्लासारोचकाविपाकापच्यपस्मारोन्मादातिसारशोफपाण्डुरोगमुखपाकदुष्टस्तन्यादयः श्लेष्मव्याधयो विशेषेण महारोगाध्यायोक्ताश्च; एतेषु हि वमनं प्रधानतममित्युक्तं केदारसेतुभेदे शाल्याद्यशोषदोषविनाशवत्|| (Ch.Si.2/10)
According to Ācārya Caraka, Vamana is indicated in Pīnasa, Navajvara, Rājayakṣma, Kāsa, Śvāsa, Galagraha, Galagaṇḍa, Ślīpada, Meha, Mandāgni, Virudha Anna, Ajirna, Viṣūcikā, Viṣa, Kuṣṭha, Praseka, Hṛllāsa, Arocaka, Apaci, Apasmāra, Unmāda, Atisāra, Śopha, Pāndu Roga, Mukapāka, Stanya Duṣti, Alasaka, Garapīta.
अवाम्या गर्भिणी रूक्षः क्षुधितो नित्यदुःखितः||३||
बालवृद्धकृशस्थूलहृद्रोगिक्षतदुर्बलाः|
प्रसक्तवमथुप्लीहतिमिरक्रिमिकोष्ठिनः||४||
ऊर्ध्वप्रवृत्तवाय्वस्रदत्तबस्तिहतस्वराः|
मूत्राघात्युदरी गुल्मी दुर्वमोऽत्यग्निरर्शसः||५||
उदावर्तभ्रमाष्ठीलापार्श्वरुग्वातरोगिणः|
ऋते विषगराजीर्णविरुद्धाभ्यवहारतः||६|| (AH.Su.18/3-6)
According to Ācārya Vāgbhaṭa, Vamana is contraindicated in Garbhini, Rūkṣa, Kṣudhita, Nityadukhita, Bāla, Vṛddha, Kṛśa, Stūla, Hṛdroga, Kshata, Durbala, Prasakta Vamathu, Plīha, Timira, Krimikoṣṭha, Ūrdhva Pravrutta Vāyu, Ūrdhvaga Raktapitta, After Bastikarma, Hatasvara, Mūtraghāta, Udara, Gulma, Durvāma, Atyagni, Arśas, Udāvarta, Bhrama, Aṣṭhīla, Pārsvaruk, Vāta roga, Viṣa, Garaviṣa, Ajīrṇa, Virudhabhyavahāra.
क्षतक्षीणातिस्थूलातिकृशबालवृद्धदुर्बलश्रान्तपिपासितक्षुधितकर्मभाराध्वहतोपवासमैथुनाध्ययनव्यायामचिन्ता- प्रसक्तक्षामगर्भिणीसुकुमारसंवृतकोष्ठदुश्छर्दनोर्ध्वरक्तपित्तप्रसक्तच्छर्दिरूर्ध्ववातास्थापितानुवासितहृद्रोगोदावर्तमूत्राघात- प्लीहगुल्मोदराष्ठीलास्वरोपघाततिमिरशिरशङ्खकर्णाक्षिशूलार्ताः|| (Ch.Si.2/8)
According to Ācārya Caraka, Vamana is contraindicated in Kshata, Kshīna, Atisthūla, Kṛśa, Bāla, Vṛddha, Durbala, Śrānta, Pipāsitha, Kṣudhita, Karma, Bhāra, Adhvahata, Upavāsa, Adhyāyana, Vyāyāma, Chintāsaktha, Kshāma, Garbhini, Sukumāra, Samvruta Koṣṭha (Vāta Predominant Koṣṭha), Ūrdhvaka Rakthapitta, Prasaktha Chardi, Urdvavāta, Asthāpita, Anuvāsita, Hṛdroga, Udāvarta, Timira, Śiraśūla, Karnaśūla, Akṣiśūla.
अपक्वं वमनं दोषं पच्यमानं विरेचनम्|
निर्हरेद्वमनस्यातः पाकं न प्रतिपालयेत्|| (Ch.Ka.12/62)
Vamana occurs without the digestion of drug, whereas Virecana occurs during the digestion of drug.
सर्वदेहप्रविसृतान् सामान् दोषान् न निर्हरेत्|
लीनान् धातुष्वनुत्क्लिष्टान् फलादामाद्रसानिव||
आश्रयस्य हि नाशाय ते स्युर्दुर्निर्हरत्वतः| (AH.Su.13/28)
Doṣas should not be eliminated forcefully in conditions like Doṣas are mixed with Āma, and are circulating all over the body and may be accumulated in the tissues and also not in the state of Utkliṣṭa Avasthā. such an attempt is similar to taking the juice from an unripe fruit, which cause harm to the body.
मन्दाग्निं क्रूरकोष्ठं च सक्षारलवणैर्घृतैः |
सन्धुक्षिताग्निं स्निग्धं च स्विन्नं चैव विरेचयेत् (Su.Chi.33/39)
In Mandāgni and Krūra Koṣṭha patient, the digestive fire should be augmented first by giving Sakṣāralavaṇayuktha Ghṛta. Then give oleation and sudation. After these only Śodhana should be started.