व्याधौशीतेशरीरेचमहान्स्वेदोमहाबले| दुर्बलेदुर्बलःस्वेदोमध्यमेमध्यमोहितः[i]|
(Cha. Su. 14/12)
Based on intensity of Sveda–RogaBalā and RogiBalā
[i] Cha.Su.14/12
ĒKĀṄGA SVEDA
Svedana is done to a specific part only. It is indicated where the pain is indicated in a specific region
Eg: Jānudhāra
SARVANGASVEDA
Here Svedana is done on whole body part.
Eg: SarvangaDhāra, All Kizhis
तत्रवस्त्रान्तरितैरवस्त्रान्तरितैर्वापिण्डैर्यथोक्तैरुपस्वेदनंसङ्करस्वेदइतिविद्यात्|| (Cha. Su. 14/41)
The process of thermal sudation by means of a bolus with or withoutwrappingclothisknownas SaṅkaraSveda or PiṇdaSveda.
तिलमाषकुलत्थाम्लघृततैलामिषौदनैः|
पायसैःकृशरैर्मांसैःपिण्डस्वेदंप्रयोजयेत्||||
गोखरोष्ट्रवराहाश्वशकृद्भिःसतुषैर्यवैः|
सिकतापांशुपाषाणकरीषायसपूटकैः||||
श्लैष्मिकान्स्वेदयेत्पूर्वैर्वातिकान्समुपाचरेत्|
द्रव्याण्येतानिशस्यन्तेयथास्वंप्रस्तरेष्वपि[i]| (Cha. Su. 14/25)
Indications :-
RūkṣaCūrṇaPiṇḍaSveda– KaphapradhānaRoga, ĀmajanyaRoga, MedoRoga, ĀmaVāta
SnigdhaCūrṇaPiṇḍaSveda–Vātapradhānaconditions, Sandhigatavāta, KaṭīŚūla
शूकशमीधान्यपुलाकानांवेशवारपायसकृशरोत्कारिकादीनांवाप्रस्तरेकौशेयाविकोत्तरप्रच्छदेपञ्चाङ्गुलोरुबूकार्कपत्रप्रच्छदेवास्वभ्यक्तसर्वगात्रस्यशयानस्योपस्वेदनंप्रस्तरस्वेदइतिविद्यात्|[ii] | (Cha. Su. 14/42)
Type: Snigdha
In thisSveda, a mattress is prepared byspreadingŚūkaor ŚamīDhānya, Pulāka,Veśavāra(steamed boneless meat), Pāyasa(sweet porridge),Kṛśara(boiled mixture of pulses and cereals), and Utkārika(pudding cake)evenlyand cover itwithKauśeyaVastra, EraṇḍaPātraorArkaPatra. Thenthepatientwhohasproperlyanointedwithoilshould lie overthisand cover thebody withblankettillproperSvedanaoccurs.
Indications: –Pr̥ṣṭhaśūla,Pārśvaśūla, Kaṭīśūla, Gr̥dhrasī, KaṭīGraha
स्वेदनद्रव्याणांपुनर्मूलफलपत्रशुङ्गादीनांमृगशकुनपिशितशिरस्पदादीनामुष्णस्वभावानांवायथार्हमम्ललवणस्नेहोपसंहितानांमूत्रक्षीरादीनांवाकुम्भ्यांबाष्पमनुद्वमन्त्यामुत्क्वथितानांनाड्याशरेषीकावंशदलकरञ्जार्कपत्रान्यतमकृतयागजाग्रहस्तसंस्थानयाव्यामदीर्घयाव्यामार्धदीर्घयावाव्यामचतुर्भागाष्टभागमूलाग्रपरिणाहस्रोतसासर्वतोवातहरपत्रसंवृतच्छिद्रयाद्विस्त्रिर्वाविनामितयावातहरसिद्धस्नेहाभ्यक्तगात्रोबाष्पमुपहरेत्; बाष्पोह्यनृजुगामीविहतचण्डवेगस्त्वचमविदहन्सुखंस्वेदयतीतिनाडीस्वेदः[iii]| (Cha. Su. 14/43)
Drugs used for fomentation include Varuṇa,Guḍūci, Śigru, Mālatī, BṛhatPañcamūlaetc or animal-based articles (flesh and heads of animals and birds) are mixed up with sour, salt or unctuous substances and urine, milk, etc. and decocted in a pitcher in such a way that the vapour does not leak out. Then, a pipe made up of leaves of Vaṃśa, Karañja or Arka with its fore part having the shape of the trunk of an elephant is inserted into the pitcher. The pipe required should be of one vyāma(91.44cm) or half a Vyāma(45.72 cm) length, with its circumference being one-fourth of a Vyāma(22.86 cm) in its proximal end, one-eighth of a Vyāmain the distal end, and curved twice or thrice. All the clefts in the pipe should be well covered with leaves that alleviate Vāta. The well-massaged patient should then get this steam through the curved pipe. Curvatures of the pipe help in lessening the intensity of steam and thus help in providing a comfortable fomentation experience. This fomentation technique is called NāḍiSveda
Indications:-Vātapradhānaconditions, SandhigataVāta
वातिकोत्तरवातिकानांपुनर्मूलादीनामुत्क्वाथैःसुखोष्णैःकुम्भीर्वर्षणिकाःप्रनाडीर्वापूरयित्वायथार्हसिद्धस्नेहाभ्यक्तगात्रंवस्त्रावच्छन्नंपरिषेचयेदितिपरिषेकः[iv] |
(Cha. Su. 14/44)
The procedure in which hot liquids (oil, decoction etc) are poured over the patient at a specific height is known as Pariṣeka.
Materials used
Instruments used
Kumbhi,Varṣaṇika, Pranāḍi
Method
Indications:-Pittasaṃsṛṣṭa conditions, SandhigataVāta, Pakṣāghāta, Vātarakta, Skin diseases
वातहरोत्क्वाथक्षीरतैलघृतपिशितरसोष्णसलिलकोष्ठकावगाहस्तुयथोक्तएवावगाहः[v] |
(Cha. Su. 14/45)
According to Cakrapāṇi, Jalakoṣṭhais a large tub like vessel used for Avagāha
Method
Indications:-Pr̥ṣṭhaśūla, ŚroṇiŚūla, Kaṭīśūla, Gr̥dhrasī, Asmari, Arśas
तत्रपूर्वस्यांदिश्युत्तरस्यांवागुणवतिप्रशस्तेभूमिभागेकृष्णमधुरमृत्तिकेसुवर्णमृत्तिकेवापरीवापपुष्करिण्यादीनांजलाशयानामन्यतमस्यकूलेदक्षिणेपश्चिमेवासूपतीर्थेसमसुविभक्तभूमिभागेसप्ताष्टौवाऽरत्नीरुपक्रम्योदकात्प्राङ्मुखमुदङ्मुखंवाऽभिमुखतीर्थंकूटागारंकारयेत्, उत्सेधविस्तारतःपरमरत्नीःषोडश, समन्तात्सुवृत्तंमृत्कर्मसम्पन्नमनेकवातायनम्; अस्यकूटागारस्यान्तःसमन्ततोभित्तिमरत्निविस्तारोत्सेधांपिण्डिकांकारयेदाकपाटात्, मध्येचास्यकूटागारस्यचतुष्किष्कुमात्रंपुरुषप्रमाणंमृन्मयंकन्दुसंस्थानंबहुसूक्ष्मच्छिद्रमङ्गारकोष्ठकस्तम्भंसपिधानंकारयेत्; तंचखादिराणामाश्वकर्णादीनांवाकाष्ठानांपूरयित्वाप्रदीपयेत्; सयदाजानीयात्साधुदग्धानिकाष्ठानिगतधूमान्यवतप्तंचकेवलमग्निनातदग्निगृहंस्वेदयोग्येनचोष्मणायुक्तमिति,तत्रैनंपुरुषंवातहराभ्यक्तगात्रंवस्त्रावच्छन्नंप्रवेशयेत्, प्रवेशयंश्चैनमनुशिष्यात्- सौम्य! प्रविशकल्याणायारोग्यायचेति,प्रविश्यचैनांपिण्डिकामधिरुह्यपार्श्वापरपार्श्वाभ्यांयथासुखंशयीथाः, नचत्वयास्वेदमूर्च्छापरीतेनापिसतापिण्डिकैषाविमोक्तव्याऽऽप्राणोच्छ्वासात्, भ्रश्यमानोह्यतःपिण्डिवकावकाशाद्द्वारमनधिगच्छन्स्वेदमूर्च्छापरीततयासद्यःप्राणाञ्जह्याः, तस्मात्पिण्डिकामेनांनकथञ्चनमुञ्चेथाः; त्वंयदाजानीयाः- विगताभिष्यन्दमात्मानंसम्यक्प्रस्रुतस्वेदपिच्छंसर्वस्रोतोविमुक्तंलघूभूतमपगतविबन्धस्तम्भसुप्तिवेदनागौरवमिति, ततस्तांपिण्डिकामनुसरन्द्वारंप्रपद्येथाः, निष्क्रम्यचनसहसाचक्षुषोःपरिपालनार्थंशीतोदकमुपस्पृशेथाः, अपगतसन्तापक्लमस्तुमुहूर्तात्सुखोष्णेनवारिणायथान्यायंपरिषिक्तोऽश्नीयाः; इतिजेन्ताकस्वेदः[vi] |
(Cha. Su. 14/46)
Svedana prepared in a specially prepared Kuṭi is known as JentākaSveda.
Selection of Land
Construction of building
When the physician is sure that the fuel is well burnt and the smoke has completely disappeared, the room is heated by the fire and heat is enough to produce fomentation, then ask the patient to enter the room.
Preparation of patient
PaścātKarma
शयानस्यप्रमाणेनघनामश्ममयींशिलाम्| तापयित्वामारुतघ्नैर्दारुभिःसम्प्रदीपितैः|
व्यपोज्झ्यसर्वानङ्गारान्प्रोक्ष्यचैवोष्णवारिणा| तांशिलामथकुर्वीतकौषेयाविकसंस्तराम् |
तस्यांस्वभ्यक्तसर्वाङ्गःस्वपन्स्विद्यतिनासुखम्| कौरवाजिनकौषेयप्रावाराद्यैःसुसंवृतः | इत्यक्तोऽश्मघनस्वेदः[vii]| (Cha. Su. 14/48)
This is a kind of fomentation where the fomentation is induced by making the person to lie down over a preheated slab of stone.
Materials required
Method
कर्षूस्वेदःप्रवक्ष्यते| खानयेच्छयनस्याधःकर्षूंस्थानविभागवित् |
दीप्तैरधूमैरङ्गारैस्तांकर्षूंपूरयेत्ततः| तस्यामुपरिशय्यायांस्वपन्स्विद्यतिनासुखम्[viii] |
(Cha. Su. 14/51)
अनत्युत्सेधविस्तारांवृत्ताकारामलोचनाम्| घनभित्तिंकुटींकृत्वाकुष्ठाद्यैःसम्प्रलेपयेत् |
कुटीमध्येभिषक्शय्यांस्वास्तीर्णामुपकल्पयेत्| प्रावाराजिनकौशेयकुथकम्बलगोलकैः |
हसन्तिकाभिरङ्गारपूर्णाभिस्तांचसर्वशः| परिवार्यान्तरारोहेदभ्यक्तःस्विद्यतेसुखम्[ix] |
(Cha. Su. 14/52)
यएवाश्मघनस्वेदविधिर्भूमौसएवतु| प्रशस्तायांनिवातायांसमायामुपदिश्यते[x] |
(Cha. Su. 14/55)
The procedure same as AśmaghanaSveda. In AśmaghanaSveda a stone slab is used while in BhūSveda the same process is done on ground.
कुम्भींवातहरक्वाथपूर्णांभूमौनिखानयेत्| अर्धभागंत्रिभागंवाशयनंतत्रचोपरि |
स्थापयेदासनंवाऽपिनातिसान्द्रपरिच्छदम्| अथकुम्भ्यांसुसन्तप्तान्प्रक्षिपेदयसोगुडान् |
पाषाणान्वोष्मणातेनतत्स्थःस्विद्यतिनासुखम्| सुसंवृताङ्गःस्वभ्यक्तःस्नेहैरनिलनाशनैः[xi] |
(Cha. Su. 14/56)
A pot filled with VātāhāraKaṣāya is taken and buried in the earth upto the level of neck of pot. A cot should be placed over the pot and the patient who has anointed with oil should lie on it and cover the body with blanket. Then red hot iron bolus is put into the pot and the steam comes out from the pot.
धीतीकांतुकरीषाणांयथोक्तानांप्रदीपयेत्| शयनान्तःप्रमाणेनशय्यामुपरितत्रच |
सुदग्धायांविधूमायांयथोक्तामुपकल्पयेत्| स्ववच्छन्नःस्वपंस्तत्राभ्यक्तःस्विद्यतिनासुखम् |
होलाकस्वेदइत्येषसुखःप्रोक्तोमहर्षिणा| इतित्रयोदशविधःस्वेदोऽग्निगुणसंश्रयः[xii] |
(Cha. Su. 14/61)
A long tank measuring 6ft* 2 ft is made on the earth surface. Then fill it with dung of animals and burn it. When becomes free from smoke, a cot is kept over the tank, patient who has anointed with oil should lie on it and cover the body with the blanket till SamyakSvinnaLakṣaṇa are seen.
कूपंशयनविस्तारंद्विगुणंचापिवेधतः| देशेनिवातेशस्तेचकुर्यादन्तःसुमार्जितम् |
हस्त्यश्वगोखरोष्ट्राणांकरीषैर्दग्धपूरिते| स्ववच्छन्नःसुसंस्तीर्णेऽभ्यक्तःस्विद्यतिनासुखम्[xiii] |
(Cha. Su. 14/59)
Long pit is made and then fill the pit with dung of animals and burn it. When smoke stops, a cot is kept over the pit. Patient who has anointed with oil should lie on it and cover the body with blanket till SamyaksvinnaLakṣaṇa are obtained.
[i] Cha.Su.14/25
[ii] Cha.Su.14/42
[iii] Cha.Su.14/43
[iv] Cha.Su.14/44
[v] Cha.Su.14/45
[vi] Cha.Su.14/46
[vii] Cha.Su.14/48
[viii] Cha.Su.14/51
[ix] Cha.Su.14/52
[x] Cha.Su.14/55
[xi] Cha.Su.14/56
[xii] Cha.Su.14/61
[xiii] Cha.Su.14/59
व्यायामउष्णसदनंगुरुप्रावरणंक्षुधा|
बहुपानंभयक्रोधावुपनाहाहवातपाः|
स्वेदयन्तिदशैतानिनरमग्निगुणादृते |
(Cha.Su.14/64)
Ten types of anagneyaSveda are Vyāyāma, UṣṇaSadana,GuruPrāvaraṇa,Kṣudhā, Bahupāna, Bhaya, Upanāha, Krōdha, Āhava,Ātapa.
Utility
स्वेदोहितस्त्वनाग्नेयोवातेमेदःकफावृते| (A. H.Su. 17/28)
NiragniSvedas indicated in KaphaMedāvṛtaVāta disorders.