The apparatus used for the administration of Basti is called as Basti Yantra. It consists of two parts:

 1) Basti Netra

 2) Basti Puṭaka

BASTI NETRA

तयोस्तुनेत्रंहेमादिधातुदार्वस्थिवेणुजम् ||
गोपुच्छाकारमच्छिद्रंश्लक्ष्णर्जुगुलिकामुखम् |                             (A. H. Su. 19/9)

Material used in formation of Basti Netra is gold , silver and other metals, bones of animals, wooden, bamboo. It should be straight and conical shape like cow’s tail, without any holes, the edges of the tip are smooth and size of Gulikā.

सुवर्णरूप्यत्रपुताम्ररीतिकांस्यास्थिशस्त्रद्रुमवेणुदन्तैः|
नलैर्विषाणैर्मणिभिश्च तैस्तैर्नेत्राणि कार्याणि सु(त्रि)कर्णिकानि  ||                        (Cha. Si. 3/7)

The Basti Netra is made either from gold, silver, tin, copper, bronze, bone, iron, wood, bamboo, ivory, pipe, horn or gems. It has three ear like projections called Karṇikās.

Netra Pramāna

ऊनेऽब्देपञ्च,पूर्णेऽस्मिन्नासप्तभ्योऽङ्गुलानिषट्||
सप्तमेसप्त,तान्यष्टौद्वादशे,षोडशेनव|
द्वादशैवपरंविंशाद्वीक्ष्यवर्षान्तरेषुच||
वयोबलशरीराणिप्रमाणमभिवर्द्धयेत्                                  (A. H. Su. 19/10-11)

The length varies from 5 to 12 Aṅgula according to age. For below one year, size of Basti Netra is 5 Aṅgula length and circumference of the tip is size of wild green gram. For 1 year, size of Basti Netra is 6 Aṅgula length and circumference of the tip is size of green gram. For 7 years, size of Basti Netra is 7 Aṅgula length and circumference of the tip is size of black gram. For 12 years, size of Basti Netra is 8 Aṅgula length and circumference of the tip is size of a pea. For 16 years, size of Basti Netra is 9 Aṅgula length and circumference of the tip is size of soaked pea. For 20 years, size of Basti Netra is 12 Aṅgula length and circumference of the tip is size of Jujuba seed. The size of the nozzle can be increased depending upon the age, strength and the physique of the patient.

Mūla and Agra ChidraPramāna

स्वाङ्गुष्ठेनसमंमूलेस्थौल्येनाग्रेकनिष्ठया|                       (A. H. Su. 19/12)

The circumference of the base and the tip should be the circumference of thumb and little finger respectively.

पूर्णेऽब्देऽङ्गुलमादाय तदर्द्धार्द्धप्रवर्द्धितम्|
त्र्यङ्गुलं परमं छिद्रं मूलेऽग्रे वहते तु यत्||१३||
मुद्गं माषं कलायं च क्लिन्नं कर्कन्धुकं क्रमात्|
————————————————|१४|

मूलाच्छिद्रप्रमाणेन प्रान्ते घटितकर्णिकम्||                                 (A.Hr.Su.19/13-14) ||

षड्द्वादशाष्टाङ्गुलसम्मितानि षड्विंशतिद्वादशवर्षजानाम्|
स्युर्मुद्गकर्कन्धुसतीनवाहिच्छिद्राणि वर्त्याऽपिहितानि चैव||८||
यथावयोऽङ्गुष्ठकनिष्ठिकाभ्यां मूलाग्रयोः स्युः परिणाहवन्ति|
ऋजूनि गोपुच्छसमाकृतीनि श्लक्ष्णानि च स्युर्गुडिकामुखानि||९||
स्यात् कर्णिकैकाऽग्रचतुर्थभागे मूलाश्रिते बस्तिनिबन्धने द्वे| (Cha.Si.3/10)||

The outer circumference of the Netra at the base and the inner circumference at the tip should be same as that of the thumb and little finger respective of the age of the patient. The Netra should be straight and Gopucchasamākriti. The opening at the tip should be Ślakṣṇa, and Gudikāmukhi (globular). Among the three Karṇikās, one Karṇikā is fixed at the level of 1/4th from the tip and two other Karṇikās are fixed at the base for Bandhana of the Puṭaka around the nozzle.

तत्र सांवत्सरिकाष्टद्विरष्टवर्षाणां षडष्टदशाङ्गुलप्रमाणानि कनिष्ठिकानामिकामध्यमाङ्गुलिपरिणाहान्यग्रेऽध्यर्धाङ्गुलद्व्यङ्गुलार्धतृतीयाङ्गुलसन्निविष्टकर्णिकानि कङ्कश्येनबर्हिणपक्षनाडीतुल्यप्रवेशानि मुद्गमाषकलायमात्रस्रोतांसि विदध्यान्नेत्राणि |
तेषु चास्थापनद्रव्यप्रमाणमातुरहस्तसम्मितेन प्रसृतेन सम्मितौ प्रसृतौ द्वौ चत्वारोऽष्टौ च विधेयाः ||७
वर्षान्तरेषु नेत्राणां बस्तिमानस्य चैव हि |
वयोबलशरीराणि समीक्ष्योत्कर्षयेद्विधिम् ||८||
पञ्चविंशतेरूर्ध्वं द्वादशाङ्गुलं, मूलेऽङ्गुष्ठोदरपरीणाहम्, अग्रे कनिष्ठिकोदरपरीणाहम्, अग्रे त्र्यङ्गुलसन्निविष्टकर्णिकं, गृध्रपक्षनाडीतुल्यप्रवेशं, कोलास्थिमात्रछिद्रं, क्लिन्नकलायमात्रछिद्रमित्येके; सर्वाणि मूले बस्तिनिबन्धनार्थं द्विकर्णिकानि |
आस्थापनद्रव्यप्रमाणं तु विहितं द्वादशप्रसृताः |
सप्ततेस्तूर्ध्वं नेत्रप्रमाणमेतदेव, द्रव्यप्रमाणं तु द्विरष्टवर्षवत् ||                              ( Su.Chi.35/7-9)

जारद्गवो माहिषहारिणौ वा स्याच्छौकरो बस्तिरजस्य वाऽपि||१०||
दृढस्तनुर्नष्टसिरो विगन्धः कषायरक्तः सुमृदुः सुशुद्धः ^[१] |
नृणां वयो वीक्ष्य यथानुरूपं नेत्रेषु योज्यस्तु सुबद्धसूत्रः||(cha.si.3/10-11)||

अजाविमहिषादीनां बस्तिं सुमृदितं दृढम्|
कषायरक्तं निश्छिद्रग्रन्थिगन्धशिरं तनुम्||१६||
ग्रथितं साधु सूत्रेण सुखसंस्थाप्यभेषजम्|
————————————————|(A.Hr.Su.19/16-17) ||

Basti Puṭaka is made from the bladder of animals such as old cow, buffalo, deer, goat, pig, etc. as per the size required. In unavailability of urinary bladder leg skin of aquatic birds or thick cloth can be used.

FEATURES OF BASTI PUṬAKA

The Basti Puṭaka should be stable, thin, free from vessels and without any foul odour. It should be processed with Kaṣāyaby which it becomes red in colour. It should be very soft and very clean. It should not have holes and any other opening for leakage, should not contain nodules.

ह्रस्वं दीर्घं तनु स्थूलं जीर्णं शिथिलबन्धनम्|
पार्श्वच्छिद्रं  तथा वक्रमष्टौ नेत्राणि वर्जयेत्||४||
अप्राप्त्यतिगतिक्षोभकर्षणक्षणनस्रवाः|
गुदपीडा गतिर्जिह्मा तेषां दोषा यथाक्रमम्||                               (Cha.Si.5/4-5)

अतिस्थूलं, कर्कशम्, अवनतं, अणुभिन्नं  , सन्निकृष्टविप्रकृष्टकर्णिकं, सूक्ष्मातिच्छिद्रम्, 

अतिदीर्घम्, अतिह्रस्वम्  , अस्रिमदित्येकादश नेत्रदोषाः          (Su.chi.37/32)

बहलता, अल्पता, सच्छिद्रता , प्रस्तीर्णता, दुर्बद्धतेति पञ्च बस्तिदोषाः ||          ( Su.chi.37/32)

विषममांसलच्छिन्नस्थूलजालिकवातलाः|
स्निग्धः क्लिन्नश्च तानष्टौ बस्तीन् कर्मसु वर्जयेत्||६||
गतिवैषम्यविस्रत्वस्रावदौर्ग्राह्यनिस्रवाः|
फेनिलच्युत्यधार्यत्वं बस्तेः स्युर्बस्तिदोषतः||                               (Cha.Si.5/6-7)

MODIFIED BASTI NETRA

MODIFIED BASTI PUṬAKA