वातिकोत्तरवातिकानां पुनर्मूलादीनामुत्क्वाथैः सुखोष्णैः कुम्भीर्वर्षणिकाः प्रनाडीर्वा पूरयित्वा यथार्हसिद्धस्नेहाभ्यक्तगात्रंवस्त्रावच्छन्नं परिषेचयेदिति परिषेकः |
(Cha. Su. 14/44)
The procedure in which hot liquids (oil, decoction etc) are poured over the patient at a specific height is known as Pariṣeka.
Materials used
Instruments used
Kumbhi, Varṣaṇika, Pranāḍi
Method
Indications: – Pitta saṃsṛṣṭa conditions, Sandhigata Vāta, Pakṣāghāta, Vātarakta, Skin diseases
वातहरोत्क्वाथक्षीरतैलघृतपिशितरसोष्णसलिलकोष्ठकावगाहस्तु यथोक्त एवावगाहः |
(Cha. Su. 14/45)
According to Cakrapāṇi, Jalakoṣṭha is a large tub like vessel used for Avagāha
Method
Indications: – Pr̥ṣṭhaśūla, Śroṇi Śūla, Kaṭīśūla, Gr̥dhrasī, Asmari, Arśas
तत्र पूर्वस्यां दिश्युत्तरस्यां वा गुणवति प्रशस्ते भूमिभागे कृष्णमधुरमृत्तिके सुवर्णमृत्तिकेवा परीवापपुष्करिण्यादीनां जलाशयानामन्यतमस्य कूले दक्षिणे पश्चिमे वा सूपतीर्थे समसुविभक्तभूमिभागे सप्ताष्टौवाऽरत्नीरुपक्रम्योदकात् प्राङ्मुखमुदङ्मुखं वाऽभिमुखतीर्थं कूटागारं कारयेत्, उत्सेधविस्तारतः परमरत्नीः षोडश, समन्तात्सुवृत्तं मृत्कर्मसम्पन्नमनेकवातायनम्; अस्य कूटागारस्यान्तः समन्ततो भित्तिमरत्निविस्तारोत्सेधां पिण्डिकांकारयेदाकपाटात्, मध्ये चास्य कूटागारस्य चतुष्किष्कुमात्रं पुरुषप्रमाणं मृन्मयं कन्दुसंस्थानंबहुसूक्ष्मच्छिद्रमङ्गारकोष्ठकस्तम्भं सपिधानं कारयेत्; तं च खादिराणामाश्वकर्णादीनां वा काष्ठानां पूरयित्वा प्रदीपयेत्; सयदा जानीयात् साधु दग्धानि काष्ठानि गतधूमान्यवतप्तं च केवलमग्निना तदग्निगृहं स्वेदयोग्येन चोष्मणा युक्तमिति,तत्रैनं पुरुषं वातहराभ्यक्तगात्रं वस्त्रावच्छन्नं प्रवेशयेत्, प्रवेशयंश्चैनमनुशिष्यात्– सौम्य! प्रविश कल्याणायारोग्याय चेति,प्रविश्य चैनां पिण्डिकामधिरुह्य पार्श्वापरपार्श्वाभ्यां यथासुखं शयीथाः, न च त्वया स्वेदमूर्च्छापरीतेनापि सता पिण्डिकैषाविमोक्तव्याऽऽप्राणोच्छ्वासात्, भ्रश्यमानो ह्यतः पिण्डिवकावकाशाद्द्वारमनधिगच्छन् स्वेदमूर्च्छापरीततया सद्यःप्राणाञ्जह्याः, तस्मात् पिण्डिकामेनां न कथञ्चन मुञ्चेथाः; त्वं यदा जानीयाः– विगताभिष्यन्दमात्मानंसम्यक्प्रस्रुतस्वेदपिच्छं सर्वस्रोतोविमुक्तं लघूभूतमपगतविबन्धस्तम्भसुप्तिवेदनागौरवमिति, ततस्तां पिण्डिकामनुसरन्द्वारं प्रपद्येथाः, निष्क्रम्य च न सहसा चक्षुषोः परिपालनार्थं शीतोदकमुपस्पृशेथाः, अपगतसन्तापक्लमस्तु मुहूर्तात् सुखोष्णेनवारिणा यथान्यायं परिषिक्तोऽश्नीयाः; इति जेन्ताकस्वेदः |
(Cha. Su. 14/46)
Svedana prepared in a specially prepared Kuṭi is known as Jentāka Sveda.
Selection of Land
Construction of building
When the physician is sure that the fuel is well burnt and the smoke has completely disappeared, the room is heated by the fire and heat is enough to produce fomentation, then ask the patient to enter the room.
Preparation of patient
Paścāt Karma
वातिकोत्तरवातिकानां पुनर्मूलादीनामुत्क्वाथैः सुखोष्णैः कुम्भीर्वर्षणिकाः प्रनाडीर्वा पूरयित्वा यथार्हसिद्धस्नेहाभ्यक्तगात्रंवस्त्रावच्छन्नं परिषेचयेदिति परिषेकः (Ch.Su.14/44)
Luke warm decoction prepared with the Mūlādi (Patra, Phala) which alleviates Vāta , Vāta kapha is filled into Kumbhi (pitcher), Varṣaṇika (small pot with many openings) or Pranāḍi. Then Pariṣeka can be performed after Abhyaṅga and covering the body with cloth.
वातहरोत्क्वाथक्षीरतैलघृतपिशितरसोष्णसलिलकोष्ठकावगाहस्तु यथोक्त एवावगाहः॥४५ (Ch.Su.14/45)
Immersion of the affected part in a tub filled with suitable warm Vātāhāra Kvātha, Kṣīra, Taila, Ghṛta, Uṣṇa Jala.